„Wspomnienia, choć minione,
zawsze pozostają w naszej pamięci„
Opławiec to dawna wieś, należąca do wójtostwa bydgoskiego (lata 40-te XVIII w.). W 1895 r. zbudowano Bydgoską Kolej Powiatową ze stacją we wsi Opławiec. Natomiast leśniczówkę i kolejną stację, położoną w lesie na tarasie górnym, po prawej stronie Brdy, nazwano Smukałą Górną, w odróżnieniu od istniejącej po drugiej stronie Brdy na niskim tarasie zalewowym wsi Smukała Dolna. W 1904 r. w sosnowym lesie, w odległości ok. 1 km od stacji wzniesiono Sanatorium Przeciwgruźlicze. Okres międzywojenny przyniósł budowę szkoły (1923) oraz rozwój rekreacji. W tym czasie Opławiec stanowił popularną miejscowość wypoczynkową odwiedzaną w niedziele i święta przez mieszkańców Bydgoszczy. Sprzyjała temu przebiegająca tędy kolejka wąskotorowa do Koronowa. Na skarpie doliny Brdy istniała restauracja z salą taneczną i ogrodem, poza tym płatna plaża i dzikie kąpielisko. Po II wojnie światowej Opławiec został pozbawiony zaplecza gastronomiczno-sanitarnego i jego rola rekreacyjna zmalała. Podczas kampanii wrześniowej w 1939 r. zniszczeniu uległy: most, zapora i fabryka karbidu. W latach 1941–1945 istniał tu hitlerowski obóz przejściowy, przez który przewinęło się ok. 4 tys. osób – głównie wysiedlonych z Pomorza. Wskutek morderczej pracy, głodu i bicia zginęło 814 osób, w tym 420 dzieci. Po II wojnie światowej, w 1952 r. odbudowano w nowej formie zaporę i elektrownię wodną na Brdzie. Po 1945 r. nadal użytkowano i rozwijano Sanatorium Przeciwgruźlicze w Smukale Górnej, które pod dyrekcją Zbigniewa Romanowskiego, stało się nowoczesną placówką naukową, szczycącą się doskonałymi wynikami w leczeniu gruźlicy. W 1969 r. zlikwidowano kolej wąskotorową Bydgoszcz-Koronowo. Pozostał po niej do dzisiaj nasyp ziemny, porośnięty drzewami. Natomiast w latach 70-tych XX w. powstał w rejonie Janowa duży kompleks działek pracowniczych, usytuowany w terenie leśnym, w pobliżu Brdy.
Wieś Opławiec włączono w obręb miasta Bydgoszczy w 1954 r. Podczas kolejnej korekty granic miasta, w 1961 r. włączono osadę letniskową Janowo. W głębi lasu, na górnym tarasie znajdowała się osada sanatoryjna zwana Smukałą Górną. Cały teren należy do Obszaru Chronionego Krajobrazu Zalewu Koronowskiego.
Dnia 4 lutego 1973 r. Przeciwgruźliczy Specjalistyczny Zespół Opieki Zdrowotnej jako koordynator i inwestor zastępczy wystąpił z wnioskiem o urządzenie ogrodów działkowych na terenie strefy ochronnej ujęcia wody pitnej z rzeki Brdy. Dopiero 5 lat później Wojewódzki Zarząd Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich w Bydgoszczy wydał decyzję o zatwierdzeniu planu zagospodarowania „ogródków działkowych na skarpie janowskiej”. Taką właśnie nazwę przyjęto dla ogrodu. Decyzją Zarządu Gospodarki Terenami Urzędu Miejskiego z dnia 8 sierpnia 1978 r. Teren ponad 30 hektarów, stanowiący własność skarbu państwa przekazany został w użytkowanie do Wojewódzkiego Zarządu Pracowniczych Ogródków Działkowych w Bydgoszczy.
W międzyczasie prężne bydgoskie przedsiębiorstwa podpisały umowy patronackie na zagospodarowanie terenu pod działki dla swoich pracowników. Były wśród nich: Bydgoskie Przedsiębiorstwo Budowy Pieców Przemysłowych „Piecobudowa”, Bydgoski Kombinat Budowy Domów „Wschód”, Przedsiębiorstwo Transportowo-Sprzętowe Budownictwa „Transbud”, Przedsiębiorstwo Budowy Obiektów Użyteczności Publicznej „Budopol”, Przedsiębiorstwo Produkcyjno- Montażowe „Elektromontaż”, Komenda Wojewódzka Milicji Obywatelskiej, Zakład Opieki Zdrowotnej, Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne, Zakład Gazowniczy, Zakłady Naprawcze Sprzętu Medycznego, Przedsiębiorstwo Zaopatrzenia Lecznictwa „Cezal”.
Do podziału nieruchomości przystąpiło Okręgowe Przedsiębiorstwo Geodezyjno Kartograficzne. Wyznaczono poszczególne działki, aleje wewnętrzne, place zabaw, tereny pod sklepy i działalność usługową. Przez wiele lat trwał przydział podzielonych działek. Pracownicy zakładów niechętnie zajmowali przydzielone nieużytki. Brakowało wody i prądu. Gliniaste podłoże uniemożliwiało dojście do działki i transport materiałów. W czasach, gdzie wszystko się „załatwiało” powoli powstawała pośród lasów swoista enklawa działkowa i infrastruktura ogrodu. Teren został ogrodzony i oświetlony, alejki utwardzone. Przystąpiono do kopania studni głębinowych i układania wodociągu. W połowie 1984 roku z kranów popłynęła woda z własnego ujęcia. Do użytku oddano betonową drogę dojazdową – ul. Relaksową. Koszty budowy infrastruktury w udziale procentowym pokrywały zakłady patronackie.
W październiku 1979 roku Panowie Ryszard Kowalski i Aleksander Posłuszny – zastępcy dyrektora – reprezentujący Bydgoskie Przedsiębiorstwo Budowy Pieców Przemysłowych zakupili na potrzeby ogrodu niezabudowaną działkę o powierzchni 3,83 hektara położoną przy torze kolejowym Bydgoszcz-Koronowo, stanowiącą własność Danuty Ziółkowskiej. Obszar ogrodu był coraz większy – osiągnął ponad 34 ha.
Wśród twórców i projektantów ogrodu oprócz wymienionych, byli Panowie: Józef Szmołda – dyrektor BPBPP „Piecobudowa”, Władysław Anklewicz – kierownik pracowni projektowej BPBPP „Piecobudowa”, Władysław Szala, Jerzy Gackowski, Roman Golz, Jan Preus, Bolesław Sylla i wielu innych, których nie sposób wymienić.
Przemiany społeczno-gospodarcze i ustrojowe w Polsce, zapoczątkowane w 1989 roku doprowadziły do likwidacji lub upadłości wiele potężnych przedsiębiorstw. Wśród nich także firmy patronackie, w tym „Piecobudowa”, „Kombinat Wschód” i „Transbud”. W realiach ówczesnej sytuacji, na wniosek kolegium prezesów pracowniczych ogrodów działkowych, w styczniu 1999 roku grunty o powierzchni 34,2868 hektarów przekazane zostały Polskiemu Związkowi Działkowców w Warszawie w bezpłatne, wieczyste użytkowanie. Aktami notarialnymi z 1999 i 2001 roku teren przeznaczono na prowadzenie Pracowniczego Ogrodu Działkowego „Polana”.
Dnia 6 maja 1981 r. uchwalona została ustawa o pracowniczych ogrodach działkowych. Kolejna w życie weszła 8 lipca 2005 r. Od 13 grudnia 2013 r. obowiązuje działkowców ustawa o rodzinnych ogrodach działkowych. Po wejściu w życie nowej ustawy, jako działkowcy stanęliśmy przed dylematem: pozostać w PZD, czy odłączyć ogród i powołać lokalne stowarzyszenie. Walne zebranie działkowców zwołane w celu przeprowadzenia głosowania w sprawie wyboru stowarzyszenia, które będzie prowadziło nasz ogród, dnia 25 października 2014 r. zdecydowało o pozostaniu w PZD Stowarzyszeniu ogrodowym w Warszawie.
Na przestrzeni 42 lat istnienia ogrodu wielu działkowców dało się poznać jako aktywiści i społecznicy zaangażowani w prace na rzecz ogrodu i jego organów statutowych. To oni zmagali się z różnymi czasochłonnymi zadaniami i wprowadzaniem w życie nowych przepisów. Wielu z nich to specjaliści z zakresu sieci energetycznej i wodnej, instruktorzy ogrodnictwa i gospodarze, pracownicy i księgowi biura ogrodu.
Przewodniczącymi i prezesami zarządu w ujęciu chronologicznym byli:
| # | Imię i Nazwisko | Od | Do |
|---|---|---|---|
| 1 | Henryk Rola | 22.09.1978 | 27.03.1980 |
| 2 | Janusz Olejniczak | 27.03.1980 | 29.03.1983 |
| 3 | Władysław Anklewicz | 29.03.1983 | 31.05.1984 |
| 4 | Mirosław Silawko | 31.05.1984 | 14.05.1990 |
| 5 | Eugeniusz Banaszewski | 14.05.1990 | 03.10.2001 |
| 6 | Władysław Anklewicz | 03.10.2001 | 08.06.2002 |
| 7 | Franciszek Lemańczyk | 08.06.2002 | 10.07.2004 |
| 8 | Bogdan Leppert | 10.07.2004 | 16.11.2005 |
| 9 | Jan Zdunowski | 16.11.2005 | 25.03.2006 |
| 10 | Zbigniew Kalaczyński | 25.03.2006 | 03.12.2008 |
| 11 | Bogumił Krukowski | 03.12.2008 | 23.03.2010 |
| 12 | Marek Wołodin | 23.03.2010 | 27.07.2011 |
| 13 | Anna Wojewódzka | 27.07.2011 | obecnie |
Osoby zaangażowane w prace zarządu i komisji statutowych to między innymi: Henryk Kaczmarek, Bogdan Iwanciw, Jan Gregulec, Stanisław Różański, Seweryn Dądalski, Andrzej Kozłowski, Andrzej Elwertowski, Zenon Rogowski, Kazimierz Skrobacki, Roman Sidorkiewicz, Paweł Słomkowski, Kazimierz Bordewicz, Marian Koreń, Danuta Szymańska, Jarosław Janczewski, Krzysztof Sikora. Osoby zajmujące się infrastrukturą ogrodu, to organizator i konserwator hydroforni i sieci wodociągowej Pan Józef Walkowiak, elektrycy – Panowie Edmund Kaszubowski i Adam Nowak, instruktorzy ogrodnictwa – Panowie Andrzej Wichura i Franciszek Ratkowski, gospodarze ogrodu – panowie Wacław Dudek, Adolf Przyłucki i Wawrzyniec Frąckowski.
Od chwili powstania „Polana” posiadała swoje biuro. Najpierw mieściło się w siedzibie „Piecobudowy”, później „Budopolu”, następnie na ul. Bernardyńskiej 3. Organizacją prac administracyjno-biurowych zajęła się Pani Urszula Zimniewicz. Naliczeniami i rozliczeniami finansowymi działkowców zajmowały się panie: Halina Błaszczyk, Teresa Winiarska, Krystyna Knozowska, Barbara Wojciechowska-Balcerzak, Aleksandra Wołodin, Łucja Kwiatkowska i Barbara Sznajder.
Lista osób zaangażowanych zapewne nie jest pełna, być może pominęliśmy nazwiska wielu zasłużonych działkowców – działaczy i pracowników, za co serdecznie przepraszamy.
Na przestrzeni minionych lat, wielu działkowców z żalem pożegnaliśmy na zawsze. Wielu odstąpiło swoje działki nowym użytkownikom. Jednakże jesteśmy wszyscy przekonani, że to co najlepsze i najpiękniejsze jest jeszcze przed nami.
Zarząd ROD „Polana” w Bydgoszczy
Bydgoszcz, czerwiec 2020 r.